Alweer twee weken geleden hoorden we dat Akira Toriyama, de manga-ka achter de Dragon Ball franchise, ons op 68-jarige leeftijd heeft verlaten. En dit bericht kwam pas een week nadat hij daadwerkelijk overleed. Een uitvaart in besloten kring was het meest toepasselijk, aangezien de man altijd al bekend stond als een zeer teruggetrokken persoon. Ik kan me hoe dan ook weinig artiesten bedenken die zo’n grote impact hebben gehad op mij. Mijn interesse in films en animatie, mijn gevoel voor humor en misschien zelfs mijn optimistische persoonlijkheid is voor een heel groot deel beïnvloed door het werk van Toriyama. Miljoenen mensen over de hele wereld zullen hetzelfde zeggen. Daarom wil ik in dit artikel uitlichten wat Akira Toriyama en Dragon Ball voor ons heeft betekent.
In veel online posts wordt Akira Toriyama ook wel de Stan Lee van Japan genoemd. Qua invloed is dat een vrij goede vergelijking. Hij was mogelijk de op één na meest invloedrijke manga-ka uit Japan, net na Osamu Tezuka (Astro Boy, Kimba the White Lion). En Son Goku is als superheld bijna net zo iconisch als Spider-Man. Qua persoonlijkheid kon Toriyama echter niet meer verschillen van zijn Amerikaanse tegenhanger. Terwijl Stan Lee veel leek te genieten van zijn rockster-striptekenaar imago was Toriyama een introvert figuur dat publiciteit zoveel mogelijk vermeed. Zijn gezicht plaatste hij ook niet graag op zijn werk. En als hij een cameo maakte dan was het meestal via een van zijn Avatars: zoals een vogel, en man met een mondkapje of een gemaskerde robot genaamd de Toribot. Comic Cons bezocht hij in ieder geval niet. Dus als je ooit je droom wilde waarmaken om Toriyama te ontmoeten, dan kon je beter het geheime einde van Chrono Trigger uitspelen, waar hij naast alle andere spelontwikkelaars een boodschap in had verwerkt.
Dat deze manga-ka nooit interesse had om fans te ontmoeten roept natuurlijk de vraag op: wist hij wel hoeveel Dragon Ball voor anderen betekende? Kon het hem überhaupt wat schelen dat generaties aan atleten de Dragon Ball filosofie hebben toegepast in hun training routine? Wist hij dat de Dragon Ball Super anime in 2018 een diplomatisch conflict tussen Japan en Mexico veroorzaakte, omdat de finale van de serie illegaal in publieke ruimtes voor duizenden Mexicaanse fans werd uitgezonden? En zou hij hebben geweten dat 40-jarige millenials nu ontroostbaar zijn wegens het verlies van de auteur van hun favoriete tekenfilm?
In zekere zin moet hij haast wel hebben geweten hoeveel Dragon Ball voor andere mensen heeft betekent. Naar eigen zeggen had hij Dragon Ball al jaren geleden achter zich gelaten. Maar de afgelopen 15 jaar was hij ook kritisch op de kwaliteit van recente Dragon Ball projecten. Hierdoor besefte hij dat de serie toch te belangrijk was voor hem om te laten liggen.
Akira Toriyama spreekt met pet en mondkapje zijn kinderen toe in het geheime einde van Chrono Trigger, 1995.
De efficiënte manga-ka
Hoewel Akira Toriyama in Japan sinds 1980 al een bekende naam was, wegens het succes van zijn manga Dr. Slump, zou het nog meer dan een decennium duren voordat hij zijn publiek vond in het westen. De Dragon Ball anime werd een hit in Latijns-Amerika, later in de VS en daarna pas in landen zoals Nederland. Wat maakte deze serie dan zo speciaal? Het verhaal was in ieder geval zeer toegankelijk voor jonge lezers en kijkers. Toriyama’s wereld zit vol fantasie elementen zoals futuristische voertuigen en dinosaurussen. Invloeden van Hollywood films zijn duidelijk te zien, zoals The Terminator, Frankenstein en zelfs de James Bond films. Maar Toriyama’s grootste inspiratie was Drunken Master (1978). Deze klassieke kung-fu film met Jackie Chan had hij zo vaak gezien dat het in achtergrondruis veranderde wanneer hij zijn manga tekende. En als blauwdruk voor het Dragon Ball verhaal gebruikte hij het boek De reis naar het westen, een van de beroemdste literaire werken uit China. Met deze mix van culturen is er voor elk persoon haast wel iets herkenbaars te vinden in Toriyama’s verhalen.
De afgelopen jaren is er een meme die veel circuleert op social media: “Who created the greatest universe?”. Hierin wordt Toriyama naast auteurs als Walt Disney en J.R.R. Tolkien geplaatst. Een terechte vergelijking? Als we al deze universa beoordelen op hoe uitgedacht en gedetailleerd ze zijn dan is het werk van Toriyama met lange na niet zo indrukwekkend als dat van iemand als Tolkien. Hij was minder geïnteresseerd in het uitdenken van culturen, mythologie en talen. Oké, hij leek net als Tolkien een gevoel voor het bedenken van exotische namen te hebben, namen als Kakarot, Yamcha of Beerus. Maar deze namen zijn allemaal simpele woordgrapjes, meestal gerelateerd aan eten.
Was hij dan de beste tekenaar? In de jaren 80 waren er al manga zoals Fist of the North Star en Akiraen in het westen hadden we de comics van Frank Miller. Toriyama’s tekeningen zijn in tegenstelling tot die werken erg cartoonlijk, met name in de eerste jaren van zijn carrière. Zijn manga panels bevatten vaak ook weinig detail in de achtergronden. En dit simplisme is nou juist wat het werk van Toriyama zo effectief maakt. Zijn talent lag in het uitbeelden van beweging. Er zijn al veel blogs geschreven die in detail de Dragon Ball manga analyseren. Wat veel lezers opvalt is hoe moeiteloos je ogen door alle pagina’s worden geleid door bijna onzichtbare lijnen. En dit was ook wat zijn editor Kazuhiko Torishima in hem zag. Hij ontdekte Toriyama toen hij een werkloze tekenaar was, met een achtergrond als reclame illustrator.
Torishima’s bijdrage aan het succes van Toriyama is niet te onderschatten. Hij was de man die hem op het idee bracht om een kung-fu manga te bedenken, nadat hij van Toriyama’s vrouw hoorde dat de tekenaar graag kung-fu films keek. En toen de eerste hoofdstukken van Dragon Ball te weinig lezers wisten vast te houden, was het Torishima die een nieuwe formule voor het verhaal voorstelde: Toriyama moest een verhaallijn bedenken rondom een vechttoernooi. Hierdoor kwam de nadruk van het verhaal meer te liggen op de gevechten, en minder op de gags. En bij deze één-op-één gevechten kreeg elk personage ook de kans om voor de lezers uit te blinken. De toernooi arc is een type verhaallijn dat eerder al bekend was van sport manga. Maar nadat Dragon Ball het populariseerde veranderde het in een van de belangrijkste elementen in Shōnen manga en anime (stripverhalen en animatie voor jongens). In een wereld zonder toernooi arcs kan ik me niet voorstellen hoe anime als Pokémon zouden kunnen bestaan.
Ondanks zijn dankbaarheid aan Torishima was Toriyama ook uitgesproken over zijn irritatie wanneer zijn ideeën door de editor werden afgewezen. Als wraak bedacht hij daarom twee slechteriken die op Torishima zouden zijn gebaseerd: de kwaadaardige wetenschaper uit Dr. Slump, Dr. Mashirito, en ook Piccolo Daimao (Demon King Piccolo).
Gezien zijn introverte persoonlijkheid werkte Toriyama nooit met meer dan één assistent aan zijn manga. Hij was ook geen fan van zijn werk vooruit te plannen. Het liefst stelde hij zijn werk uit totdat hij de druk voelde van de wekelijkse deadline. Het was hier dat hij creatieve manieren moest bedenken om het verhaal te vorderen. Weet je waarom Goku gedurende het verhaal vaker zijn iconische apenstaart verliest? Volgens Toriyama kwam dat omdat hij het zat was om elke week zijn staart te tekenen, dus bedacht hij scenario’s waarin hij zijn staart kon verliezen. Op den duur realiseerde hij zich ook dat hij zijn assistent tijd kon besparen door Goku’s haar niet in elke panel zwart te verven. Dit beïnvloedde zijn ontwerp van de Super Saiyan transformatie. Het was ook om een hele praktische reden dat Toriyama op het idee kwam om Goku volwassen te laten worden, tegen het advies in van zijn editor. In Shōnen manga is het namelijk traditie om altijd een kind als hoofdpersoon te hebben, aangezien het publiek voornamelijk uit jongens bestaat. Maar Toriyama begreep nou eenmaal dat zijn verhalen steeds meer rond gevechten begonnen te draaien. En om meer epische gevechten te kunnen tekenen moesten de ledenmaten van de hoofdpersoon langer worden.
Dus was Toriyama een luie manga-ka? Als je zelf elke week een nieuw manga hoofdstuk zou moeten publiceren, zonder vakantie, dan zou je dat nooit zeggen. Hij was in ieder geval efficiënt. En door praktisch te denken kon hij zijn verhaal steeds weer onverwachte richtingen uitsturen. De manier waarop Dragon Ball’s verhaal evolueerde is nou ook weer een deel van wat de serie speciaal maakte. In die tijd waren we van de meeste tekenfilms een episodisch format gewend. Personages leefden in een wereld waarin men altijd dezelfde kleren droeg en nooit ouder werd. Maar in de bijna twaalf jaar dat Dragon Ball op TV was konden kinderen samen met hun favoriete personages opgroeien.
Zoals bij elke langlopende serie zagen we bij Dragon Ball op den uur ook een afname in kwaliteit. Over het algemeen zijn fans het erover eens dat met name de laatste verhaallijn, de Majin Buu arc, nogal van de hak op de tak springt. Het is alsof we konden zien dat het geschreven was door een man die elke week last minute een hoofdstuk moest inleveren. Voordat Toriyama zijn manga in 1995 besloot te eindigen klaagde hij ook steeds vaker om zijn gebrek aan motivatie. Na een carrière van 17 jaar als manga-ka werden de wekelijke deadlines, de druk van zijn editors en het slaaptekort hem gewoon teveel.
In een recent bericht schreef Toriyama dat hij zich zorgen begon te maken om zijn slechte gezondheid, iets wat hij verweet aan zijn oude levensstijl. En er wordt al veel gespeculeerd over dat zijn recente ziekte te maken had met de stress waar hij aan leed als manga-ka, plus het feit dat hij een zware roker was. Vooralsnog is dit enkel speculatie. Maar er valt wel iets te zeggen over hoe zwaar een carrière in de Japanse entertainmentindustrie kan zijn. Er zijn helaas teveel verhalen bekend van zowel manga tekenaars als animators die vroeg overleiden wegens werkstress. Er gaat nu ook een claim rond dat manga-ka gemiddeld 20 jaar korter leven dan andere mensen in Japan. Als dat klopt dan is het een onderwerp om een compleet artikel over te schrijven. Bij de filmstakingen van afgelopen jaar hebben veel mensen al solidariteit getoond met de artiesten van Hollywood. Dus misschien moet men ook een keer hetzelfde doen voor de werkers achter onze favoriete films en series van Japan.
Wat Dragon Ball voor ons betekent
Als je vandaag de dag openlijk toegeeft dat je een volwassen Dragon Ball fan bent dan is er nog altijd een grote kans dat je door een neerbuigende collega wordt uitgelachen. Dragon Ball Z staat immers bekend als: ‘die luidruchtige show met een miljoen afleveringen en een miljard transformaties, voor tienerjongens met veel te veel testosteron. En wat is nou de lol van een serie met magische ballen die doden weer tot leven kunnen wekken? Is dat niet de ultieme Deus ex machina?’. Tegen mensen met die mening zeg ik op een respectvolle en volwassene manier: ‘KOP DICHT! Geniet maar lekker van je eigen nostalgische franchise, of het nou Harry Potter, Star Wars of Barbieis.’. Aan de andere kant zijn er ook fans die Dragon Ball misschien iets té serieus nemen. Dat valt te zien aan felle online discussies over alle gaten in het plot, over of de Japanstalige versie van de anime objectief beter is dan de Engelstalige, over hoe sterk elk personage is (uitgedrukt in power level cijfers) en of de serie Dragon Ball GT wel of niet canon is.
Nu moet ik wel toegeven dat de Dragon Ball haters soms een punt hebben. Na bijna 40 jaar aan Dragon Ball series, films en videospellen is deze franchise ook vervuild geraakt met veel matige producten. Op zijn slechtst is Dragon Ball niet veel meer dan hersenloos geweld op TV. Maar er is een reden dat ik franchises als The Power Rangers, Scooby Doo en Pokémon ben ontgroeid, terwijl Dragon Ball altijd belangrijk voor mij is gebleven. Er was één ingrediënt dat van deze franchise meer maakte dan hersenloos geweld, en dat ingrediënt was de visie van Akira Toriyama. Hij wist namelijk altijd de beste balans te vinden tussen actie, karakterontwikkeling en humor.
Een perfect voorbeeld is de film Dragon Ball Z: The Battle of the Gods. Na de teleurstellende live action film Dragon Ball Evolution (een film die zelfs door de makers wordt gezien als het absolute dieptepunt van de franchise) besloot Toriyama dat het tijd werd om zich weer met de scripts van zijn films te bemoeien. Onder zijn leiding veranderde The Battle of the Gods van wat een generieke Dragon Ball Z film had moeten worden in een van de grappigste en meest verrassende films uit de franchise. Het introduceerde Beerus en Whis, nu twee favoriete personages onder fans. En het succes van de film leidde tot een lange reeks aan nieuwe Dragon Ball projecten, in een tijdperk dat nu bekend staat als de Dragon Ball renaissance.
Iedereen weet tegenwoordig wat een Super Saiyan is, maar het woord Saiyan is in feite niks anders dan een Japanse woordspeling van “Groenteman”. Uiteindelijk was Toriyama ook maar een comedy schrijver, die toevallig hele coole gevechten kon tekenen. Het bijna banale simplisme achter zijn schrijfstijl is nogmaals een belangrijk onderdeel van wat Dragon Ball wereldwijd succesvol heeft gemaakt. Het is een verhaal dat culturele barrières overstijgt, terwijl het voor velen onder ons ook weer een introductie was naar de Japanse cultuur. En niemand belichaamt dit simplisme meer dan het hoofdpersonage Son Goku. Hij is een boerenpummel die enkel leeft om zijn vechtsport te beoefenen. Gedurende het verhaal verandert hij amper in karakter, maar zijn aanstekelijk optimisme inspireert anderen om hard te trainen en te veranderen in betere versies van zichzelf. In dat opzicht is het dan ook weer een verhaal met zeer volwassene motieven. Het gaat over mensen die tegen tirannie en racisme strijden, de waarde van vriendschap ontdekken en leren te leven zonder arrogantie. Zelfs al was het niet altijd de intentie van Toriyama om deze boodschappen in zijn verhalen te verwerken, dat betekent niet dat fans het er niet in kunnen vinden.
Mijn zelf-getekende fan art. Het personage Tori (rechts) was een van de avatars die Akira Toriyama gebruikte.
“Wat betekent Dragon Ball voor ons?” is een bijna zinloze vraag, omdat het voor elk persoon inmiddels iets anders betekent. Of je het nou ziet als een charmant avonturenverhaal over een apenjongetje, of een Freudiaans sci-fi epos met onrealistisch gespierde ariërs die fallische energiestralen met hun vingers afvuren… technisch gezien kloppen beide beschrijvingen. En of je nou meer fan bent van de Japanse, Engelse of Spaanse dub… we hebben alles uiteindelijk te danken aan de man Akira Toriyama. En de beste manier om zijn werk te waarderen is, als je het mij vraagt, door de originele manga te lezen. Het is een veel snellere manier om het hele verhaal te ervaren dan de anime en het is Toriyama’s werk in zijn puurste vorm.
En als je Dragon Ball al hebt gelezen, dan kun je natuurlijk ook zijn andere projecten een kans geven, zoals Dr. Slump, of Sand Land. Van de tweede zullen we dit jaar ook een verfilming zien verschijnen. En aan het einde van dit jaar zal ter ere van het 40ste jubileum van Dragon Ball ook de nieuwe serie Dragon Ball Daima in première gaan. Van wat ik begrijp was Toriyama deze keer zoals nooit tevoren betrokken bij de scripts. De trailers beloven een serie in de stijl van klassiek Dragon Ball, met avontuur, humor en Jackie Chan-achtige gevechten. Ik heb er nu al zin in! We hebben nog niet het laatste werk gezien van Toriyama-san. Laten we van dit jubileum iets speciaals maken.
Wil je de hele week op de hoogte gehouden worden van het laatste entertainment nieuws? Volg ons dan op Facebook, Instagram en Twitter. Zo ontvang jij als eerste het laatste nieuws!
by 
